Trước lúc đi xa, trong Di chúc của mình, khi nói về công tác thương binh, liệt sĩ, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Đối với những người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình (cán bộ, binh sĩ, dân quân, du kích, thanh niên xung phong…), Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần “tự lực cánh sinh””.
Đối với các liệt sĩ, mỗi địa phương (thành phố, làng xã) cần xây dựng vườn hoa và bia kỷ niệm ghi sự hy sinh anh dũng của các liệt sĩ, để đời đời giáo dục tinh thần yêu nước cho nhân dân ta.
Đối với cha mẹ, vợ con (của thương binh và liệt sĩ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu, thì chính quyền địa phương (nếu ở nông thôn thì chính quyền xã cùng với hợp tác xã nông nghiệp) phải giúp đỡ họ có công ăn việc làm thích hợp, quyết không để họ bị đói rét” (Hồ Chí Minh Toàn tập - NXB CTQG - H - 1996 - T 12 - tr 503-504).
Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thương binh, liệt sĩ cho đến nay vẫn còn mang tính thời sự và sống mãi với non sông đất nước.
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người đầu tiên nêu lên quan điểm về người có công với cách mạng. Chỉ ba tháng sau Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, trong Thư gửi các chiến sĩ Nam Bộ và Nam phần Trung Bộ, tháng 12-1945, Người đã viết: “Từ ba tháng nay, các anh chị em đã đem xương máu ra để giữ lấy từng tấc đất của Tổ quốc…Đã bao nhiêu lần phấn khởi khi nghe những chiến công oanh liệt do những vị vô danh và hữu danh anh hùng của dân tộc tạo nên, đã bao nhiêu lần hồi hộp cảm động trước những gương hy sinh vô cùng dũng cảm của những người con yêu Tổ quốc…” (Sđd - T 4 - tr 134)
Trong Thư gửi Ban Thường trực của Ban Tổ chức “Ngày Thương binh toàn quốc”, ngày 17-7-1947, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Đang khi Tổ quốc lâm nguy…Ai là người xung phong trước hết để chống cự quân thù, để giữ gìn đất nước cho chúng ta. Đó là những chiến sĩ mà nay một số thành ra thương binh. Thương binh là những người đã hy sinh gia đình, hy sinh xương máu để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ đồng bào. Vì lợi ích của Tổ quốc, của đồng bào, mà các đồng chí chịu ốm yếu, què quặt” (Sđd - T 5 - tr 175-466-40-175-176-467).
Năm 1948, sau chiến thắng Thu Đông Việt Bắc và nhân kỷ niệm lần thứ 2 Ngày Thương binh 27-7, trong Lời kêu gọi toàn thể đồng bào, anh chị em thương binh và gia đình tử sĩ, Người viết: “Khi nạn ngoại xâm ào ạt đến,…số đông thanh niên yêu quý của nước ta dũng cảm xông ra mặt trận…Họ quyết hy sinh tính mệnh họ, để giữ gìn tính mệnh của đồng bào. Họ hy sinh gia đình và tài sản họ để bảo vệ gia đình và tài sản của đồng bào. Họ quyết liều chết để chống địch, để cho Tổ quốc và đồng bào sống. Họ là những chiến sĩ anh dũng của ta. Trong đó, có người đã bỏ lại một phần thân thể ở trước mặt trận. Có người đã bỏ mình ở chiến trường. Đó là thương binh, đó là tử sĩ” (Sđd - T 5 - tr 175-466-40-175-176-467).
Chiều ngày 31-12-1954, Đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ do Chủ tịch Hồ Chí Minh dẫn đầu đã tới đặt vòng hoa viếng các liệt sĩ đã hy sinh vì Tổ quốc tại Đài liệt sĩ Hà Nội. Trong diễn từ tại lễ viếng, Người bày tỏ lòng biết ơn đối với anh hùng liệt sĩ và tôn vinh công trạng của họ đối với Tổ quốc, dân tộc: “Các liệt sĩ đã hy sinh, nhưng công trạng to lớn của các liệt sĩ đã ghi sâu vào lòng dạ của toàn dân và non sông đất nước…Máu nóng của các liệt sĩ đã nhuộm lá Quốc kỳ vẻ vang càng thêm thắm đỏ. Tiếng thơm của các liệt sĩ sẽ muôn đời lưu truyền với sử xanh…”(Sdd - T 7 - tr 427) (Diễn từ này do đồng chí Phạm Văn Đồng thay mặt Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc).
Ngày 7-1-1947, được tin một số chiến sĩ đã hy sinh ngoài mặt trận, trong đó có con trai bác sĩ Vũ Đình Tụng, Giám đốc Y tế Bắc Bộ, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư nói rõ tình cảm của mình: “…Con giai ngài đã oanh liệt hy sinh cho Tổ quốc. Ngài biết rằng tôi không có gia đình, cũng không có con cái. Nước Việt Nam là gia đình của tôi. Tất cả thanh niên Việt Nam là con cháu của tôi. Mất một thanh niên thì hình như tôi đứt một đoạn ruột. Nhưng cháu và anh em thanh niên khác dũng cảm hy sinh để giữ gìn đất nước. Thế là họ đã làm rạng rỡ dân tộc, vẻ vang giống nòi. Họ chết cho Tổ quốc sống mãi…” (Sđd - T 5 - tr 175-466-40-175-176-467)
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người khởi xướng phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”. “Uống nước nhớ nguồn” đối với thương binh, liệt sĩ và người có công với cách mạng.
Đầu năm 1946, “Hội giúp binh sĩ bị nạn” sau đổi là “Hội giúp binh sĩ bị thương” được thành lập ở Thuận Hóa, Hà Nội và một số địa phương khác. Người là Hội trưởng danh dự của Hội.
Chiều ngày 17-11-1946, tại Nhà Hát lớn Hà Nội, Hội Liên hiệp quốc dân Việt Nam mở cuộc vận động “Mùa đông binh sĩ”, Người đã cởi chiếc áo len đang mặc để tặng binh sĩ. Chiếc áo này đem bán đấu giá được 35 nghìn đồng, số tiền dùng để tặng thương binh, chiến sĩ ngoài mặt trận.
Tháng 6-1947, Người chỉ thị chọn một ngày trong năm làm Ngày Thương binh toàn quốc để “một dịp cho đồng bào ta tỏ lòng hiếu nghĩa bác ái, là tỏ ý yêu mến thương binh… Luôn luôn tin vào lòng nhường cơm, sẻ áo của đồng bào ta, tôi chắc rằng “Ngày Thương binh” sẽ có kết quả mỹ mãn. Tôi xin xung phong gửi chiếc áo lót lụa của chị em phụ nữ đã biếu tôi, một tháng lương của tôi, một bữa cơm của tôi và của các nhân viên Phủ Chủ tịch, cộng là một nghìn một trăm hai mươi bảy đồng (1.127 đ 00) (Sđd - T 5 - tr 175-466-40-175-176-467).
Nhân Ngày Thương binh 27-7-1948, Người kêu gọi các tầng lớp nhân dân phát huy tinh thần “đền ơn đáp nghĩa” mà hết lòng giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ về vật chất và tinh thần: “Từ trước, đồng bào đã giúp đỡ nhiều. Nhưng tay chân tàn phế của thương binh sẽ không mọc lại được. Và những tử sĩ sẽ không thể tái sinh. Mà lòng bác ái của đồng bào cũng không có hạn. Vì vậy, tôi mong và chắc rằng: đồng bào trước đã giúp đỡ, sau này sẽ sẵn sàng giúp đỡ mãi” (Sđd - T 5 - tr 175-466-40-175-176-467). Riêng Chủ tịch Hồ Chí Minh, chỉ tính từ ngày 27-7-1947 đến năm 1954, cứ đến Ngày Thương binh, liệt sĩ, Người đều có thư, kèm theo một tháng lương của mình và những số tiền, món quà mà đồng bào trong nước và kiều bào ở ngoài nước đã biếu Người, để giúp đỡ thương binh, gia đình liệt sĩ. Những cử chỉ, hành động và tấm lòng của Người đã lôi cuốn đồng bào và chiến sĩ cả nước tham gia “Phong trào đền ơn đáp nghĩa”, tạo nên một phong trào cách mạng rộng lớn trong toàn xã hội.
Thấm nhuần Tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác thương binh, liệt sĩ, các cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể, các ngành, các địa phương, đơn vị thực hiện kịp thời, đầy đủ các chế đô ưu đãi của Nhà nước đối với thương binh, gia đình liệt sĩ, đồng thời tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho các gia dình chính sách vươn lên làm ăn để nâng cao chất lượng cuộc sống.