Sau ngày phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp ở Đông Dương (09/03/1945), cao trào kháng Nhật cứu nước của nhân dân ta dâng lên cuồn cuộn. Phong trào đấu tranh vũ trang, đấu tranh chính trị và khởi nghĩa từng phần đã liên tiếp nổ ra ở hầu hết các địa phương trên cả nước. Căn cứ địa cách mạng được xây dựng ở nhiều nơi. Toàn Đảng và toàn dân ta chuẩn bị ráo riết cho cuộc tổng khởi nghĩa khi thời cơ xuất hiện.
Với nhãn quan chính trị sâu sắc và dự đoán tình hình hết sức tài tình, Chủ tịch Hồ Chí Minh dự liệu một cách chắc chắn, cách mạng giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam nhất định sẽ giành được thắng lợi rực rỡ, ngày độc lập của đất nước sẽ đến trong nay mai. Bọn thực dân, phát xít nhất định sẽ bị đánh đổ, ngày tiêu vong của bọn chúng đã đến. Từ tháng 5 đến tháng 8 năm 1945, phong trào cách mạng ở nước ta tiếp tục phát triển mạnh mẽ. Ngày 19 tháng 8 năm 1945, khởi nghĩa giành thắng lợi ở Hà Nội. Từ Khu Giải phóng Việt Bắc, vào chiều ngày 25/08/1945, Chủ tịch Ủy ban Dân tộc Giải phóng Hồ Chí Minh về cư trú tại ngôi nhà của nhà tư sản yêu nước Trịnh Văn Bô, số 48, phố Hàng Ngang, Hà Nội.
Mặc dù còn mệt do bệnh chưa khỏi hẳn, nhưng ngay sáng 26/08/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã triệu tập và chủ trì cuộc họp của Thường vụ Trung ương Đảng. Trong cuộc họp này, ngoài việc bàn những vấn đề trọng yếu của quốc gia, Người cho biết sẽ chuẩn bị đề ra bản Tuyên ngôn độc lập. Ngày 27/08, trong cuộc họp của Ủy ban Dân tộc Giải phóng, Người được bầu làm Chủ tịch Chính phủ Lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Liên tiếp trong hai ngày 28 và 29 tháng 8, Chủ tịch Hồ Chí Minh dành phần lớn thời gian để soạn thảo bản Tuyên ngôn độc lập. Ngày 30 tháng 8, Người mời một số đồng chí ở Trung ương Đảng đến trao đổi, góp ý kiến cho bản dự thảo Tuyên ngôn độc lập. Sau khi đọc bản thảo cho mọi người nghe và hỏi ý kiến, Người nói, đại ý: Trong đời, Người đã viết nhiều, nhưng đến bây giờ, mới viết được một văn bản cực kỳ quan trọng là bản Tuyên ngôn độc lập cho nước nhà. Ngày 31 tháng 8, Hồ Chủ Tịch bổ sung một số điểm vào bản thảo Tuyên ngôn độc lập. Đồng thời, Người hỏi Ban tổ chức về tình hình cụ thể của việc chuẩn bị ngày Lễ Độc lập sẽ diễn ra tại Quảng trường Ba Đình vào ngày 02/09/1945.
Đúng 13 giờ 30 phút ngày 02/09/1945, đoàn xe chở các thành viên của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến. Khi Chủ tịch Hồ Chí Minh và các vị Bộ trưởng bước lên lễ đài thì cả rừng người vỗ tay hoan nghênh như sấm dậy. Giờ chào cờ đã đến. Đội kèn đồng của Vệ quốc quân tấu bài Quốc ca Tiến quân ca hùng tráng. Lá cờ đỏ sao vàng được hai chiến sĩ giải phóng quân là Đàm Thị Loan và Lê Thi từ từ kéo lên đỉnh cột cờ.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, vị lãnh tụ tối cao của dân tộc trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Trong bộ quần áo kaki giản dị và với giọng nói ấm áp, khúc chiết, rõ ràng, mang âm hưởng xứ Nghệ, Người đã nêu lên quyền dân tộc cơ bản của các dân tộc trên thế giới, khẳng định quyền thiêng liêng bất khả xâm phạm của nhân dân ta là quyền độc lập, tự do. Đó cũng là quyền con người mà nhân dân ta đã anh dũng đấu tranh, giành lấy từ tay phát xít Nhật, bởi lẽ không thể có được quyền con người khi quyền độc lập của dân tộc bị chà đạp. Nói cách khác, dân tộc có được độc lập thì con người mới được hưởng quyền con người một cách đích thực. Đó là tư tưởng bất hủ của Hồ Chí Minh về sự gắn bó chặt chẽ giữa quyền dân tộc và quyền con người: “Tất cả các dân tộc trên thế giới sinh ra đều bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do mưu cầu hạnh phúc. Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng Minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do, dân tộc đó phải được độc lập. Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do, độc lập và sự thật đã thành một nước tự do, độc lập”. Đồng thời, Người khẳng định quyết tâm của nhân dân Việt Nam trong việc bảo vệ nền độc lập, tự do của đất nước mình: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”.
Bản Tuyên ngôn Độc lập do Chủ tịch Hồ Chí Minh viết với hệ thống lý lẽ đanh thép và dẫn chứng hùng hồn không thể chối cãi, có sức thuyết phục cao đã được đánh giá là một trong những bản “Thiên cổ hùng văn” của nước ta sánh với Bài thơ thần “Nam quốc sơn hà” của Lý Thường Kiệt; “Đại cáo bình ngô” của Nguyễn Trãi. Đó là kết quả của cả một quá trình trăn trở, suy ngẫm trong hành trình tìm đường cứu nước qua nhiều quốc gia trên thế giới của Chủ tịch Hồ Chí Minh; là kết quả của thực tiễn lãnh đạo tài tình của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam. Tuyên ngôn Độc lập đã thể hiện sự sáng suốt, nhạy bén và tầm nhìn chiến lược sâu rộng, khả năng dự báo thiên tài của Chủ tịch Hồ Chí Minh; là kết quả của tầm nhìn sâu rộng, của bao suy nghĩ trăn trở, và hơn cả là của một tấm lòng luôn luôn hướng về đất nước, về nhân dân của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Nhân ngày Quốc Khánh, đọc lại Tuyên ngôn độc lập, chúng ta vô cùng tự hào với sức mạnh vĩ đại của dân tộc trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, nhớ đến công lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Để niềm tự hào đó biến thành sức mạnh trong hiện tại, chúng ta nguyện sẽ thực hiện thật tốt hoài bảo, ý chí của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do và độc lập ấy”, xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh, nhân dân ấm no, hạnh phúc!