Con người được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập trong Di chúc là mọi tầng lớp nhân dân và rộng hơn là cả nhân loại. Vấn đề con người trong tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh được thể hiện trong Di chúc bao gồm các nội dung chủ yếu dưới đây :
Một là, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: "Đầu tiên là công việc đối với con người" (1). Tính chất nhân văn cao cả trong Di chúc của Người là sự đánh giá đúng nhân tố con người và lòng tin tưởng tuyệt đối của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào sức mạnh của nhân dân. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người luôn coi con người - tức là mọi tầng lớp nhân dân - là động lực của cách mạng, đồng thời, là mục tiêu, là đối tượng phục vụ của sự nghiệp cách mạng. Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh có đoạn viết: "Nhân dân ta rất anh hùng, dũng cảm, hăng hái, cần cù. Từ ngày có Đảng, nhân dân ta luôn luôn đi theo Đảng, rất trung thành với Đảng. Đảng cần phải có kế hoạch thật tốt để phát triển kinh tế và văn hóa, nhằm không ngừng nâng cao đời sống của nhân dân." (2)
Hai là, phải luôn quan tâm đến lợi ích của con người bao gồm lợi ích vật chất và lợi ích tinh thần. Trong Di chúc, Người còn ân cần căn dặn những việc cần làm đối với thương binh, liệt sĩ và cha mẹ, vợ con của họ, đối với nhũng chiến sĩ trẻ tuổi trong lực lượng vũ trang và thanh niên xung phong , đối với phụ nữ, nông dân...nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho họ. Di chúc đã viết: "Đối với những người đã dũng cảm hy sinh một phần xương máu của mình..., Đảng, Chính phủ và đồng bào phải tìm mọi cách làm cho họ có nơi ăn chốn ở yên ổn, đồng thời phải mở những lớp dạy nghề thích hợp với mỗi người để họ có thể dần dần "tự lực cảnh sinh"... Đối với cha mẹ, vợ con (của thương binh và liệt sĩ) mà thiếu sức lao động và túng thiếu, thì chính quyền địa phương … phải giúp đỡ họ có công việc làm ăn thích hợp, quyết không để họ đói rét"(3). Đối với phụ nữ, Người đã nhấn mạnh: "Trong sự nghiệp chống Mỹ, cứu nước, phụ nữ đảm đang đã góp phần xứng đáng trong chiến dấu và trong sản xuất, Đảng và Chính phủ cần phải có kế hoạch thiết thực để bồi dưỡng, cất nhắc và giúp đỡ để ngày thêm nhiều phụ nữ phụ trách mọi công việc kể cả công việc lãnh đạo"(4). Chủ tịch Hồ Chí Minh còn quan tâm đến việc giáo dục đạo đức cách mạng cho thế hệ thanh niên, lớp người kế tục sự nghiệp cách mạng. Di chúc khẳng định: "Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa "hồng" vừa "chuyên". Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết"(5). Chủ tịch Hồ Chí Minh không quên những nạn nhân của chế độ cũ như trộm cắp, gái điếm, cờ bạc, buôn lậu...,Người căn dặn: "Nhà nước phải vừa dùng giáo dục, vừa dùng pháp luật để cải tạo họ, giúp họ trở nên những người lao động lương thiện"(6).
Ba là, có lẽ, bao trùm nhất, quan trọng nhất trong Tư tưởng nhân văn Hồ Chí Minh được thể hiện trong Di chúc, đó là sự quan tâm đến người cộng sản, đến Đảng. Đây là nét độc đáo trong Tư tưởng nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Quan tâm đến Đảng, hướng tới việc hoàn thiện sự lãnh đạo của Đảng . Đoàn kết vừa là vấn đề tập hợp lực lượng, đồng thời cũng là vấn đề đạo đức cách mạng. Trong Di chúc, Người viết: "Đoàn kết là một truyền thống cực kỳ quý báu của Đảng và dân ta. Các đồng chí từ Trung ương đến các chi bộ cần phải giữ gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng như giữ gìn con ngươi của mắt mình. Trong Đảng thực hành dân chủ rộng rãi, thường xuyên và nghiêm chỉnh tự phê bình và phê bình là cách tốt nhất để củng cố và phát triển sự đoàn kết và thống nhất của Đảng"(7)
Xã hội mới theo hướng lấy con người làm trung tâm đòi hỏi trước hết như Di chúc của Người đã viểt: "Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch, phải xứng đáng là người lãnh đạo, la người đầy tớ thật trung thành của nhân dân".(8) Các phẩm chất này đã trở thành những nội dung cơ bản của chủ nghĩa nhân văn cách mạng trong Tư tưởng Hồ Chí Minh.
Bốn là, "Sau khi tôi đã qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh dình để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân. Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng.Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các đông chí, các bầu bạn và các cháu thanh niên, nhi đồng quốc tế". (9)
Tình cảm của Chủ tịch Hồ Chí Minh dành cho mọi người là như vậy.
Người còn căn dặn chúng ta phải sống có tình, có nghĩa. Trong Di chúc, Người viết: "Trong Đảng..."Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau". Và, "Đảng ta sẽ ra sức hoạt động, góp phần đắc lực vào việc khôi phục lại khối đoàn kết giữa các đảng anh em trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin và chủ nghĩa quốc tế vô sản, có lý, có tình"(10)
Vấn đề con người trong Di chúc của Người đã thể hiện sâu sắc chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh. Chủ nghĩa nhân văn Hồ Chí Minh ngoài mục tiêu giải phóng con người khỏi áp bức dân tộc. áp bức giai cấp, giành tự do, bình đẳng và quyền mưu cầu hạnh phúc, còn mang ý nghĩa nhân đạo bao hàm những nội dung như tôn trọng con người, quan tâm đến con người và thương yêu con người.
Thực hiện Di chúc của Người, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đã giành được nhũng thắng lợi to lớn trong phát triển kinh tế, văn hóa...và trên cơ sở đó, giải quyết một bước các "công việc của con người" như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn.
Ánh sáng của Tư tưởng nhân văn cao cả trong Di chúc đang tiếp tục soi sáng con đường nhân dân ta đi đến dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
(1)(2) (3)(4)(5)(6)(7)(8)(9)(10) Hồ Chí Minh Toàn tâp - NXBCTQG - H -1996 - T 12 - tr 503-511-503-504-510-509-512.