Từ cuối năm 1929, cùng với sự ra đời của các tổ chức Đảng Cộng sản, những cơ sở đầu tiên của Đoàn Thanh niên Cộng sản đã hình thành trên khắp mọi miền đất nước. Đó là các chi bộ Đoàn, các nhóm đoàn viên hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Tại Hội nghị thành lập Đảng tháng 2/1930, vấn đề Đoàn Thanh niên Cộng sản được khẳng định trong các văn kiện trọng yếu của hội nghị. Hội nghị cũng đã thông qua Điều lệ Đoàn Thanh niên Cộng sản.
Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ nhất tháng 10/1930 đã ra Nghị quyết về công tác vận động thanh niên. Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ hai từ ngày 20/3/1931 đến 26/3/1931 đã dành một phần quan trọng trong chương trình làm việc để bàn về công tác thanh niên và đã đi đến những quyết định có ý nghĩa đặc biệt: Các cấp bộ Đảng từ Trung ương đến địa phương phải sử dụng ngay các cấp ủy viên của Đảng phụ trách công tác Đoàn. Từ đó, phong trào Đoàn Thanh niên đã phát triển mạnh mẽ và hình thành hệ thống tổ chức từ xã đến tỉnh.
Sự ra đời của Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương đáp ứng kịp thời đòi hỏi cấp bách của phong trào thanh niên nước ta lúc bấy giờ.Được Bộ Chính trị và Bác Hồ cho phép, thể theo đề nghị của Ban Thường vụ Trung ương Đoàn, Đại hội Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam toàn quốc lần thứ 3 (22/3/1961 đến 25/3/1961) đã quyết định lấy Ngày 26/3/1931 làm Ngày kỷ niệm thành lập Đoàn hằng năm. Từ đó, ngày 26/3 trở thành Ngày truyền thống vẻ vang của tuổi trẻ Việt Nam.Qua những chặng đường đấu tranh cách mạng, các thế hệ thanh niên Việt Nam đã kế tục nhau chiến đấu anh dũng vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội như: Lý Tự Trọng, Võ Thị Sáu, Trần Văn Ơn, Cù Chính Lan, Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót, Nguyễn Văn Trỗi, Nguyễn Viết Xuân,...
Hàng chục thanh niên nối tiếp nhau hưởng ứng các phong trào “Tòng quân giết giặc” trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp; “Ba sẵn sàng”, “Năm xung phong” trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước...và ngày nay, hàng triệu thanh niên lại hăng hái tham gia hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước”.
Từ khi đất nước ta bước vào thực hiện công cuộc đổi mới, tuổi trẻ cả nước đã nhiệt tình hưởng ứng và tích cực tham gia. Phong trào thanh niên tình nguyện đến chia sẻ những khó khăn, thiếu thốn với đồng bào nghèo ở vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo, và bằng những đợt quyên góp, ủng hộ, bằng những chuyến hàng cứu trợ vùng bị bão lụt, thiên tai, tuổi trẻ nước ta đã thể hiện sự nhạy bén chính trị, sự kế thừa và phát huy truyền thống nhân văn cao đẹp của dân tộc ta. Những “chiến dịch ánh sáng văn hóa” của tuổi trẻ đã góp phần đưa cái chữ của Đảng và Bác Hồ đến với bà con mù chữ, trẻ em không được đến trường. Hàng trăm trí thức trẻ là những sinh viên mới tốt nghiệp Đại học, Cao đẳng đã gia nhập các “Đội trí thức trẻ tình nguyện” tham gia phát triển kinh tế ở hàng trăm xã nghèo, trong đó có hàng trăm người ở lại làm việc lâu dài tại đây, đã trực tiếp góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông thôn. Những đoàn bác sĩ tình nguyện đi khám, chữa bệnh miễn phí cho gia đình chính sách, đồng bào nghèo; những lớp học tình thương cho trẻ mồ côi, lang thang...đã tạo nên ấn tượng tốt đẹp về thế hệ trẻ hôm nay. Những phong trào xung phong tình nguyện ngày càng phát triển, đã khẳng định tính tích cực của thanh niên, phát huy truyền thống “Đâu cần thanh niên có. Việc gì khó có thanh niên”. Tham gia các hoạt động này, tuổi trẻ được bồi đắp thêm tình yêu quê hương, đất nước, lòng nhân ái và bản lĩnh vượt khó...
Trong thời kỳ cách mạng mới thực hiện cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng ta đã chỉ rõ, công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc và “Vấn đề thanh niên phải đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược phát huy nhân tố và nguồn lực con người”. Chính vì vậy, vai trò, vị trí của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trở nên hết sức quan trọng trong hệ thống chính trị của đất nước, góp phần cùng với Đảng và Nhà nước chăm lo công tác thanh niên. Đảng ta đã xác định trách nhiệm: “Xây dựng Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh vững mạnh về chính trị, tư tưởng và tổ chức, thật sự là đội dự bị của Đảng. Củng cố tổ chức và đổi mới hoạt động của Đoàn, nhất là Đoàn ở cơ sở. Đoàn kết, tập hợp rộng rãi các tầng lớp thanh niên trong các tổ chức của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam do Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh làm nòng cốt...” Đảng ta đã coi Đoàn là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của phong trào thanh niên trong suốt quá trình lịch sử hơn tám thập kỷ qua.
Đảng, Nhà nước và nhân dân ta tự hào về thế hệ trẻ, một thế hệ anh dũng, hiếu học, có kiến thức, đầy nghị lực, tự tin và sáng tạo, dám vượt khó khăn, cùng nhau đoàn kết, đang tiếp tục gánh vác sự nghiệp mà các thế hệ cha anh để lại, nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
Thế hệ trẻ chúng ta là người có trách nhiệm lớn trong quá trình đó.