Ở nước ta, gia đình đã hình thành và phát triển trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam từ thuở bình minh dựng nước. Vai trò của gia đình Việt Nam cùng sức sống mãnh liệt của nó được thể hiện trong suốt chiều dài lịch sử 4.000 năm dựng nước và giữ nước.
Ngày 30/4/1964, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến thăm và nói chuyện với Đại hội Liên hoan phụ nữ ‘nămtốt’. Trong bài nói, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề cập vấn đề gia đình:
“Gia” là nhà. Đình” là sân. Theo nghĩa cũ thì gia đình chỉ giới hạn hẹp hòi trong một cái nhà, cái sân. Nghĩa là chỉ lo cho cha mẹ, vợ con trong nhà mình ấm no yên ổn. Ngòai ra ai nghèo khổ mặc ai. Như thế là ích kỷ, không tốt.
Theo nghĩa mới thì gia đình rộng hơn, tốt đẹp hơn. Thí dụ: Những người cùng lao động trong một nhà máy, trong một cơ quan, trong một hợp tác xã... đều phải đoàn kết và thương yêu nhau như anh em trong một gia đình. Rộng ra nữa là đồng bào cả nước đều là anh em trong một đại gia đình...
Đã là đại gia đình, thì sự săn sóc, dạy dỗ cũng không chỉ nhằm làm cho con cháu mình khỏe và ngoan, mà phải cố gắng giúp đơ cho tất cả các cháu đều ngoan và khỏe...”
Ngoài chức năng sinh sản, bảo tồn, phát triển nòi giống, thì chức năng giáo dục, hình thành nhân cách và chức năng xã hội của gia đình là những yếu tố quyết định giúp các thành viên tìm được chỗ đứng của mình trong cộng đồng xã hội.
Gia đình là cái nôi sinh thành, dưỡng dục, là trường học gầy dựng nhân cách cho mỗi cá nhân. Gia đình còn là chỗ nương tựa khi khó khăn, là nguồn khích lệ khi thành công. Gia đình bồi đắp tình máu mủ ruột rà đến lòng nhân ái trong cộng đồng, cao hơn là tình yêu lý tưởng cao đẹp, tình yêu tổ quốc. Gia đình còn là nơi gìn giữ và lưu truyền bản sắc văn hóa dân tộc.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy “Rất quan tâm đến gia đình là đúng, nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội. Hạt nhân của xã hội là gia đình”.
Nói đến gia đình cũng chính là nói đến văn hóa gia đình, một di sản văn hóa vô giá của tổ tiên để lại cho hôm nay và cả cho mai sau. Di sản văn hóa gia đình cần được trân trọng giữ gìn và phát huy trong cuộc sống hôm nay.
Nhờ chủ trương đường lối của Đảng và Nhà nước khuyến khích chăm lo xây dựng gia đình, gia đình Việt nam đã duy trì được nền tảng vững chắc. Nhiều giá trị tốt đẹp được phát huy, nhiều tập tục lạc hậu được loại bỏ, làm cho gia đình vừa giữ gìn được bản sắc dân tộc, vừa tiếp thụ những tinh hoa thời đại.
Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, thì dư luận đã có sự báo động về sự lung lay của nền tảng gia đình trong xã hội.
Hiên tượng ly hôn xảy ra với số lượng ngày càng tăng, gây tình trạng bất ổn trong cuộc sống gia đình và kéo theo sự bất ổn trong xã hội. Nhiều trẻ em phải rời bỏ tổ ấm gia đình đi lang thang kiếm sống, bơ vơ trước bao cạm bẫy. Lối sống vị kỷ và tôn thờ đồng tiền đang tác động vào gia đình, đe dọa sự bền vững của nó. Nhiều tệ nạn xã hội thâm nhập, sự vô trách nhiệm trong giáo dục con cái, ngược đãi phụ nữ, trẻ em, tình trạng bỏ mặc cha mẹ già...ngày càng phổ biến. Một bộ phận thanh niên con cái các gia đình bố mẹ có chức, có quyền, giàu có, sẵn tiền tiêu pha. Bọn chúng không cần biết đến quá khứ, cũng chẳng cần lo đến tương lai, chỉ biết hưởng thụ trước mắt, thậm chí hư hỏng, vi phạm pháp luật... Đó là những thách thức đối với việc xây dựng gia đình.
Ngày 28/6/2000, Bộ Chính trị đã có Chỉ thị số 55/CT-TW, trong đó nêu rõ yêu cầu “Tổ chức Ngày Gia đình trong Tháng hành động Vì trẻ em hàng năm”.
Ngày 4/5/2001, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 72 về Ngày Gia đình Việt Nam, trong đó ghi rõ; “Lấy ngày 28/6 hàng năm là Ngày Gia đình Việt Nam, với mục đích xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, đẩy mạnh công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục trẻ em, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Liên hợp quốc cũng đã lấy năm 1994 là năm Quốc tế gia đình với khẩu hiệu: “Xây dựng nền dân chủ nhỏ nhất ở ngay cơ sở của xã hội”. Như vậy, rõ ràng gia đình không còn là vấn đề cá biệt, riêng lẻ nữa, mà đã trở thành vấn đề chung của quốc gia và quốc tế.
Xây dựng gia đình là trách nhiệm của mỗi thanh viên trong gia đình, đồng thời cũng là trách nhiệm của toàn xã hội. Thái độ vô trách nhiệm với gia đình và con cái phải bị lên án. Gia đình gương mẫu cần được tôn vinh, khen thưởng. Giáo dục gia đình phải được thật sự chú trọng. Cuộc vận động “C on cháu hiếu thảo . Ong bà, cha mẹ gương mẫu” do Mặt trận Tổ quốc phát động cần được mở rộng. Các ngành, các cấp làm tốt hơn công tác xóa đói giảm nghèo, chăm lo sự nghiệp giáo dục, y tế, phòng chống các tệ nạn xã hội. Các đoàn thể, tổ chức xã hội, các cơ quan truyền thông đại chúng và ngành văn hóa thông tin... cần đưa vấn đề gia đình vào nội dung hoạt động của mình với hiệu quả cao hơn..., hỗ trợ đắc lực, tác động từ nhiều kênh khác nhau đối với việc thực hiện mục tiêu xây dựng gia đình ấm no, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc.
Gia đình là tế bào tự nhiên và cơ bản của cộng đồng xã hội. Và trên tinh thần đó, Chủ tịch HồChí Minh đã khẳng định; “Xã hội tốt thì gia đình càng tốt. Gia đình tốt thì xã hội mới tốt”.